PRIMARY SOURCES
ON COPYRIGHT
(1450-1900)
Browse Documents By...
Original Language...
Documents For...
Browse Commentaries By...
Browse Referred Persons By...
Ordinance concerning Printers, Booksellers and School masters, Brussels (1570)
Source: Koninklijke Bibliotheek, KW 1704 C 55
Citation:
Ordinance concerning Printers, Booksellers and School masters, Brussels (1570), Primary Sources on Copyright (1450-1900), eds L. Bently & M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org
Back | Record | Images | No Commentaries
Translation only | Transcription only | Show all | Bundled images as pdf
16 transcripted pages
Chapter 1 Page 1
Ordinancie/Statuyt ende gebot prouisionnael onss Heeren des Conincx, Aengaende de Printers, Boeckvercoopers ende Schoelmeesters
Met gratie ende preuilegie
Geprint in de Princelijcke Stadt van Bruessele, by my Michiel van Hamont, geswooren Boecprinter, woonende inde Dongelmerct oft onder het Stadthuys.
D.M.Lxx.
Chapter 1 Page 2
COPIE DV PREVILEGE
Svr la requeste presentee au Roy nostre Sire, en son priue Conseil par Michiel de Hamont, lmprimeur jure resident a Bruxelles, Afin de pouoir seul imprimer, & vendre, les lettres patentes d'ordonnance & edict de sa Maieste, sur le faict & exercice de l'imprimerye & des Escolles, en date du xixe. jour de ce present mois de May. Sa maieste veullant que son intention soit cogneue par tout entre ses subiectz depardeca: Afin que nul n'en puist pretendre ignorance. Inclinant fauorablement a la requeste dudict Michiel de Hamont, luy a consenti & accorde, consent & accorde par cestes: Quil puist & pourra seul imprimer ou faire imprimer les dictes lettres d'edict & ordonnance, en telle langue quelles seront publiees: Et les vendre & distribuer en & par tout ses pays de pardeca. Interdisant & deffendant sadicte Maieste a tous autres Imprimeurs, de imiter ne faire semblable impression, A paine de correction & amende arbitraire. Faict audict Bruxelles le vingtsixiesme jour de May Anno xve.soixantedix.
I. de Langhe
Chapter 1 Page 3
Philips byder gratie Gods, Coninck van Castillien, van Leon, van Arragon, van Nauarre, van Napels, van Sicilien, van Maillorcke, van Sardeyne, vanden eylanden, Indien, ende vasten lande der zee Occeane, Eertz-Hertoge van Oistenrijcke, Hertoge van Bourgoingnen, van Lothrijck, van Brabant, van Lymborch, van Luxemborch, van Gelre, ende van Melanen, Graue van Habsborch, van Vlaendren, van Artois, van Bourgoignen palsgraue, ende Van Henegouwe, van Hollant, van Zeelant, van Namen ende van Zuytphen, Prince van Zwaue, Maregraue des Heylick rijck, Heere Van Vrieslant, van Salins, Van Mechelen, vande stadt, steden ende landen van Utrecht, Oueryssel ende Groeninge, Ende Dominateur in Asie ende in Affrijcke. Allen den ghenen die dese iegenwoirdige zien sullen Saluyt. Al eest zoe, dat wijlen hoochlofflijcker gedachten die Keyser Kaerle, die vijffte des naems, onse lieue heere ende vader (wiens ziele God genadich zy) ende wy, by verscheyden ordinancien, placcaten, ediften ende geboden, zunderlinge byde ordinancie hiervoirmaels gepubliceert op t'stuck vander religie, by ons geconfirmeert int iaer xve.zessenvijfftich, versien hebben, op den regel, orden ende conduyte, die de printers, bouckvercoopers ende schoelmeefters souden moeten houden ende obserueren. Des nochtans nietiegenstaende, eenige valsche ende quade geesten, hebben daerinne diuersche frauden ende abuysen gecommitteert. Ende is al kenlijck ende notoir, dat die secten, dwalingen ende heresijen, dese voirledene iaeren, in onse landen van herwertsouere gepulluleert, gewassen ende verspraeyt, meest gesproten syn deur die ongeregeltheyt vande voirseyde printers, boeckvercoopers, ende schoelmeesters, alsoe zy geprint, gedruct, vercocht ende den iongers geleert hebben, heretijcke ende gereprobeerde boecken. Mitswelcken wy van noode beuonden hebben van nieuws daerinne te versiene, ende voirden toecommenden tijt eenen scerperen ende particulieren regel ende orden te stellen, ende besundere op t'stuck vande printerije. Op dat die druckers ende printers, niet alleenlijcken geen dingen en drucken oft printen, die tegens de catholijcksche religie ende gelooue, ende de Roemsche kercke souden wesen: Maer oick niet en printen eenige dingen, daerdeur die goede manieren gecorrumpeert souden mogen werden. Oft dat zy by onachtsaemheyt, onwetentheyt, mishandelinge oft maluersatie in huere con-
Chapter 1 Page 4
ste ende stijl niet misbruycken, ende der gemeyne weluaert geen schaede toe en bringen, als voiren.
SOE EEST, dat wy de zaeken voirscreuen ouergemerct. Hebben by deliberatie van onsen zeer lieuen ende seer beminden neue, ridder van onser orden, Stadthouder, gouuerneur ende capiteyn generael van onse voirseyde landen van herwertsouere, die Hertoge van Alue, Marquis van Coria etc. Van nieuws geordineert ende gestatueert. Ordineren ende statueren by desen voir edict ende gebot prouisionnael, die puncten ende articlen hier nae bescreuen. Ende dit bouen t'gene des daerinne by ons hiervoirmaels geordineert is geweest, ende lestmael by t'heylich concilium generael binnen der Stadt van Trente gehouden, T'welck wy willen, verstaen ende beuelen scerpelijcken onderhouden ende geobserueert te worden.
I.
Eerst, Alsoe in eene soe principale conste gelijck die printgerije is, waervuyt zoe veel goets oft quaets der gemeynten, ende zunderlinge der religien toecommen mach, zeker regel ende orden behoirt te wesen, ende oock een getrouw persoen vander seluer conste oft stijl, die d'eerste plaetse ende particuliere toesicht ende superintendencie hebbe ouer die andere. Hebben wy geordineert ende ordineren, dat deur onse auctoriteyt, ende by onse opene brieffuen van commissie gecreeert, geinstitueert ende gestelt sal worden, een Prototypographus oft Hooftprinter, om den principalen last ende superintendencie te hebben op t'stuck vande voirseyde printerije, die auctoriteyt ende macht sal hebben, om de meesters ende werckluyden vande printerije van onse voirseyde landen van herwertsouere te examineren ende approberen. Ende sal den seluen, ende elcken van dien, geuen brieffuen van nun nutheyt ende bequaemheyt, volgende hun faculteyt. Op welcke briefuen, sullen naederhandt moeten versocht worden aen ons, oft onsen voirseyden stadthouder ende gouuerneur generael van herwertsouere, briefuen van confirmatie ende approbatie.
II.
Ende om totter voirseyder examinatie te commen, de ghene die willen oft pretenderen sullen ontfangen te worden tot meesters ende hoofden vande printerije ende exercitie vande voirseyde
Chapter 1 Page 5
conste, stijl ende ambacht van drucken oft printen, sullen gehouden wesen te exhiberen ende overleueren certificatie vanden Bisschop, vicarijs oft inquisiteur van hun bisdom oft diocese, hoe dat zy hen gedragen hebben in t'stuck vander religie, mitgaders vande wethouders oft magistraet vander plaetsen van hun woenstede oft residentie, van hun goet leuen, naem ende fame. Ende om de selue examinatie te doene, sal de voirseyde prototypographus oft hooftprinter mogen kiesen, ende met hem nemen, een oft twee vande meest geapprobeerde inden ambachte, mi eenen notaris, de welcke die briefuen van examinatie vande voorseyde meesters oft hoofden vande printerije oft druckerije, maken ende expedieren sal. Welcke briefuen de voirseyde Prototypographus oft hooftprinter gehouden zal wesen te zeynden aen ons, oft onsen voirseyden Stadthouder ende gouuerneur generael van herwertsouere, mit attestatie van hun nutheyt ende sufficientie op t'stuck van huere voirseyde conste, stijl ende ambacht. Om voirts daerop te vercrijgen onse briefuen van commissie ende confirmatie, mit last van eedt te doene, zoe hiernae geseyt sal worden.
III.
Ende aengaende de werckluyden ende medegesellen van huere voirseyde conste, stijl ende ambacht, mitgaders de treckers ende de ghene die de letteren stellen ende vergaderen, de selue sullen insgelijck gehouden worden t'exhiberen ende ouerleueren certificatie vanden bisschop, vicarijs oft inquisiteur van hun bisdom oft diocese, ende oick vande wethouders oft magistraet vander plaetsen van hun wonstede oft residentie, inder vuegen ende manieren als voiren. Waervan de voorseyde Prototypographus oft hooftprinter, hen sal doen expedieren briefuen van examinatie ende approbatie, mit last den behoirlijcken eedt te doene in handen vanden officier vander plaetsen van hun voirseyde residentie. Ende dat binnen drije dagen nae dat zy by hem gecommen sullen zyn, Op pene dat hy voir den resterenden tijt dat de selue aldaer t'zijnder occasien langer opgehouden sullen zyn, gehouden sal wesen hueren cost ende de schade die zy geleden sullen hebben, hun te betalen, tot arbiterschepe vanden rechter.
IIII.
Dat geen printer in zijn huys sal mogen nemen oft hebben eenige Ieerkinderen oft knechten, sonder t'selue eerst te laten weten den
Chapter 1 Page 6
hooftprinter, de welcke in zijnen boeck oft register stellen sal den naem, landt ende vrienden vande voirseyde Ieerkinderen oft knechten, sonder daeromme eenich recht te nemen.
V.
Dat egeen werckman sal mogen wercken, oft eenigen sallaris oft dachhuyre winnen van meesterprinters, sonder eerst te hebben oirloff ende consent vanden ghenen die hem syn conste geleert sal hebben, oft vanden hooftprinter, indien hy t'selfde zonder redelijcke oirzake weygerde, mitgaders die examinatie ende particulieren brief, daerby hy tot zyn ambacht, oft in eenich deel vanden seluen, geapprobeert is byde voirseyde hooftprinter, sonder oick daeromme eenich recht te nemen, ten zy vande persoenen voirscreuen, ende inder manieren als voiren, te wetene op t'stuck vanden ghenen die de letteren vergaderen oft trecken. Ende sal gehouden wesen te stellen in zijn voirseyde register, alle de ghene die hy alsoe geexamineert ende geapprobeert sal hebben. Oick zoe wye in zijn printerije nemen oft houden zal eenigen werckman, die van zijnen meester geen oirloff vercregen en heeft, ende geexamineert zy, sal verbueren een boete, ten arbiterscepe vanden voirseyden hooftprinter.
VI.
Die commissarisen gedeputeert wesende totte examinatie ende approbatie vande printerijen, sullen examineren de nutheyt ende bequaemheyt vande correcteurs oft lesers vande selue printers, nemende certificatie van hun geboerte ende vrienden, mitgaders vander plaetsen daer zy gestudeert sullen hebben, oick vande opinie ende fame, die zy hebben van eerlijcke luyden, getrouwe ende catholijck te zijne. Welcke certificatie, mitgaders die approbatie vanden commissarijs, gegeuen sal worden in bewaernisse vanden voirseyden hooftprinter, ende sal den correcteur oft leser geexamineert worden op t'stuck vande talen, die hy sal willen corrigeren.
VII.
De voirseyde hooftprinter sal hebbeh voir de voirseyde examinatie vanden meesters, hoofden ende huere medegesellen
Chapter 1 Page 7
inden seluen ambachte, treckers, ende de ghene die de letteren stellen ende vergaederen, zulck recht, als hem daervoiren getaxeert sal worden. Maer vande werckluyden, en sullen geen recht hebben, noch de voirseyde hooftprinter, noch andere, dan alleenlijcken de Notarijs, die zijn recht hebben sal voir t'gescrifte, zulck als hem oick daervoiren getaxeert sal worden.
VIII
Welcke hooftprinter, gehouden wordt te hebben ende maken eenen boeck oft register, inden welcken hy scrijuen sal die namen van alle de meesters vanden voorseyden ambachte, ende elcken van hen, annoterende t'landt ende plaetse daer die geboren zijn, ende aldaer zy huere residentie oft woenstede ende winckel houden, mitgaders die qualiteyt van hun persoenen. Alles op datmen t'selue weten mach, om te tracteren ende versien tot t'gene dat dien aengaende foude mogen toecommen.
IX.
In welcken boeck oft register, sal insgelijck noticie gehouden worden vande boecken die elck vande voirseyde printers drucken sal, mitten dage ende iare dat de selue begonst ende voleyndt sullen zijn. Mitzwelcken egeen printer en sal mogen beginnen eenigen boeck te drucken oft printen, sonder aluoiren den voirseyden hooftprinter gethoent te hebben t'consent, octroy oft preuilegie dat hy heeft, om t'selue te mogen doene, ende besundere die approbatie, de welcke t'voirseyde preuilegie sal moeten voirgaen, thoenende oick het originael vanden boeck die hy sal willen printen, op dat de voirseyde hooftprinter zien mach oft den seluen boeck is, die inde approbatie ende preuilegie voirscreuen vermelt is, om dien te onderteyckenen ende registreren inden voirseyden boeck oft register. Weluerstaende dat t'selfde stadtgrijpen sal aengaende de boecken nieuwelincx gemaect, gecomposeert oft gegloseert, ende anderssins niet, noch insgelijcx van onse placcaten ende ordinancien, die wy nu doen, oft voirtaen sullen laten publiceren.
X.
Ende op datmen soude mogen weten den dach, dat eenigen boeck begonst ende voleyndt sal wesen te printen, de printer sal gehouden zijn, ouer te geuen ende exhiberen den voirseyden hooftprinter, d'eerste ende leste blat vanden boeck, die hy sal willen printen.
Chapter 1 Page 8
XI.
Dat elcke werckstadt oft winckel vande printerije dragen sal den naem van eenen persoen alleene, die daer toe geadmitteert sal zijn, die oick van alles verantwoirden sal, nae vuytwijsen van t'gene des byde ordinancien ende placcaten gepubliceert op t'stuck vander religie geordineert is, alwaert zoe, dat inde selue werckstadt oft winckel veel medegesellen paert ende deel hadden.
XII.
Dat de examinateurs van boecken, zoewel vande ghene die van buyten gebrocht sullen wesen geprint oft gedruct, als de ghene die geexhibeert ende ouergeleuert sullen zijn, om in onse voirseyde landen van herwertsouere geprint oft gedruct te worden, sullen den voirseyden hooftprinter significeren ende de wete doen vanden boeck die zy geexamineert sullen hebben, weder zy den seluen geapprobeert hebben oft niet, op dat hy in zijn Register opscrijue den naem vanden Autheur vanden seluen boeck, mit de sentencie oft censure vanden examinateur.
XIII.
Dat egeen printer eenigen boeck sal mogen printen, daerom een ander previlegie vercregen sal hebben, binnen drije maenden nae dat den dach van t'previlegie geexpireet sal zijn, op dat vanden seluen boeck (zulcx geeyscht wesende) nieuwe printinge gemaect soude worden, oft andere ende betere dan de eerste, by advijse ende approbatie vanden voirseyden hooftprinter. Op verbuerte vande voirseyde boecken, voir de ghene die ter contrarie doen soude.
XIIII.
Dat de werckman, vuytgaende vander plaetsen daer by gewoen is te wercken, zijne absentie den voirseyden hooftprinter sal laten weten, oft den ghenen die voir den seluen inde voirseyde plaetse gestelt sal wesen, die daeraf de wete doen sal, om in t'voirseyde register noticie daervan gehouden te worden. Ende ter voirseyder plaetsen wederkeerende, sal gehouden zijn duechdelijcke certificatie te bringen, waer ende waerinne hy gevaceert sal hebben, ende en zal in geene printerije mogen wercken, tot dat hy de voirseyde hooftprinter oft anderen byden seluen gedeputeert, gepresenteert sal wesen, mit exhibitie ende ouerleueringe vande certificatie voirscreuen.
XV.
Dat niemant eenigen boeck int geheel oft deel sal mogen drucken oft printen, zonder te onderhouden alle de puncten ende
Chapter 1 Page 9
articlen voirscreuen, ende elcken van dien besundere. Op pene, boete ende correctie arbitrale, bouen de verbuerte ende confiscatie vande voirseyde geprinte boecken.
XVI.
Alle welcke puncten ende articlen, ende elcken van dien, willen ende ordineren wy scerpelijcken geobserueert ende onderhouden te worden, zonder eenich verdrach, gunste, exceptie oft dissimulatie. Op pene, boete, correctie ende confiscatie voirscreuen. Welcke pene, boete ende confiscatie bekeert ende geappliceert sal wesen, d'een derdendeel t'onsen proffijte, d'ander derdendeel tot proffijte vanden aenbringer, ende t'derde derdendeel tot proffijte vanden officier, die d'executie daervan doen zal.
XVII.
D'examinatie ende approbatie vanden boeck oft scriftuere die gedruct ende geprint sal worden, eerst geteeckent zijnde byden autheur, sal gedaen worden byden Bisscop oft anderen, by hem daertoe gestelt, ende den inquisiteur. Ende sal voirts byden seluen ondergescreuen worden, volgende t'gene dat by t'voirseyde heylich concilium van Trente geordineert is geweest, mit attestatie oft t'selfde goet is, ende geen dwalinge oft schandael inhoudt, oft andere zake die eenichsins foude mogen offenseren.
XVIII.
Welcke commissarisen huere examinatie ende approbatie doen sullen, zonder vuytstel ende sonder salaris daeraff te nemen. Maer beroerende de boecken nieuwelincx gemaect, oft te voorschijne gebracht (die de voirseyde commissarisen mit aller vliet ende nersticheyt duersien ende visiteren sullen) sal deshaluen getaxeert ende gestelt worden zekeren salaris voir hun moeyte ende arbeyt, nae aduenant vanden tijt, dat zy daertoe verstaen ende vaceren sullen, Te wetene zekeren prijs byden blade, nae den tijt ende plaetse van huere residentie. Welcken tax gemaect sal worden byden voirseyden hooftprinter,om by alle de commissarisen vander seluer plaetsen naeghevolght te worden. Ende sal den seluen tax betaelt worden byden ghenen die den boeck sal doen printen, voir de declaratie vander approbatie oft reprobatie, t'zy den seluen geapprobeert worde, oft niet, ende dit in aensieninge vande moeyte ende aerbeyt die zy hebben sullen int lefen ende d'examinatie vanden voirseyden boeck.
Chapter 1 Page 10
XIX.
Ende naedien de printinge voleyndt sal wesen, sal de printer aleer hy daervan yet sal mogen vercoopen oft distribueren, den voirseyden commissarisen ouerleueren een vande geprinte boecken mitte originaele mynute, om mitte selue gecollationneert te worden, den welcke hen blijuen sal, gelijck byde voirseyde ordinantie, gepubliceert op t'stuck vander religie, breeder verhaelt is. Ende bouen dien, sullen de voirseyde commissarisen den voirseyden geprinten boeck, alsoe by hen gecollationneert, onderteyckenen, certificerende den seluen gecollationneert te hebben, ende beuonden concorrende mitte voirseyde originaele mynute, welcken boeck voirts gesonden sal worden aen ons, oft onsen voirseyden stadthouder ende gouuerneur generael van herwertsouere, oick voir ende aleer den seluen te mogen vercoopen oft distribueren, om getaxeert, ende tot zekeren redelijcken prijs gestelt te worden, by onsen lieuen ende getrouwen die hooft President ende luyden van onsen Secreten rade, daerop gehadt t'aduijs vanden voirseyden hooftprinter, oft van anderen persoen die hen goetduncken sal. Ende sal den seluen prijs gespecificeert worden, in d'eerste oft leste blat van elcken boeck.
XX.
Welcken boeck alsoe gecollationneert, onderteeckent ende getaxeert zijnde, sal gesoden worden aenden voirseyden hooftprinter, om dien te bewaeren ende in depost te leggen in eenige plaetse, daertoe van onsen wegen bewesen, ende sal den voirseyden boeck blijuen als originael, om vanden seluen collatie ende comprobatie gedaen te worden, als de zake zulcx vereysschen zal.
XXI.
De voirseyde commissarisen sullen dickmael de printingen visiteren, sonder den dach te verclaeren dat zy t'selfde sullen willen doen, om te besien t'gene desser geprint wordt, ende hoe de voirseyde ordinantien ende placcaten geobserueert worden.
XXII.
Sal insgelijcx de voirseyde hooftprinter selfz, alst hem goetduncken sal, de voirseyde visitatie mogen doen, op dat al t'selue des te secretelijcker gedaen worde. Ende op dat de werckluyden ende andere, des te meer zorge dragen hun debuoir daer inne te doene.
Chapter 1 Page 11
XXIII.
Gelijck debuoir sal oick gedaen worden byde officiers vander plaetsen, te twee reysen elcx t'siaers, ten minsten, ende telcker reysen, alst hen goetduncken sal.
XXIIII.
De voirseyde printers sullen gehouden wesen behoirlijcken eedt te doene in handen vanden Bisschop, officier oft andere, die by onse briefuen van octroye hen verleent, daertoe genoempt sal wesen, volgende t'gene des byde voirseyde ordinantie op t'stuck vander religie gestatueert is. Ende bouen den ordinarisen eedt, te obserueren ende onderhouden de puncten ende articlen inde selue ordinancie begrepen. Sullen oick eedt doen hen punctuelijcken te vuegen ende reguleren, nae vuytwijsen vande ordinantien ende placcaten gemaect ende te maken, zoewel op t'stuck vander religie, als vande printerije. Ende besundere, volgende t'gene dat by t'voirseyde heylich concilium van Trente, ende dese iegenwoirdige ordinantie, versien is, ende voirts hueren stijl ende ambacht wel ende getrouwelijck te exerceren, sonder bedroch oft argelist.
XXV.
Ende tot beter executie ende prouisie van t'gene des voirsey is, sullen alle printers moeten ouerbringen ende exhiberen in handen van onsen voirseyden stadthouder ende gouuerneur generael van herwertsouere, oft vanden ghenen die byden seluen daertoe gedeputeert sullen zijn, het consent ende macht die zy hebben by gescrifte, om den stijl ende ambacht van drucken ende printen te exerceren, binnen twintich daegen nae de publicatie van desen. Op dat zy van nieuws geexamineert, oirloff ende consent gegeuen mach worden, inder manieren als hierbouen geseyt is, den ghenen diemen beuinden sal behoiren te laten exerceren den stijl ende ambacht voirscreuen.
XXVI.
Ende aengaende de ghene die de vormen van beelden in coper oft in houdt snijden oft graueren, t'welck een ambacht op hem seluen is, gelijckende nochtas genoech t'stuck van printerije. Wy verstaen dat de censure oick stadtgrijpen sal, zoe verre alst hen aengaet, ende dat de vormen ende patroenen gevisiteert ende geapprobeert sullen worden, gelijck de reste vande voirseyde printerije.
Chapter 1 Page 12
XXVII.
Ende om dies te beter te versien opde abuysen die gecommitteert worden int vercoopen vande boecken, wy willen dat alle librariers ende boeckvercoopers, t'zy printers oft andere, wesende alvoiren daertoe geadmitteert by ons, oft onse raden vande landen, daer zy sullen willen woenen, ende boecken vercoopen, gelijck oick versien is byde ordinancie voirscreuen, insgelijcx eedt doen sullen in handen van dien vande voirseyden raden, dat zy gheen boecken bringen oft vueren, doen bringen oft vueren en sullen van buyten in onse voirseyde landen van herwertsouere, noch oick inde selue vercoopen, coopen oft van andere aenueerden. Ten zy dat de selue eertstmael gevisiteert, onderteeckent ende gecertificeert waeren byde commissarisen, dat die goet zijn, ende niet heretijck noch suspect. Noch oick vercoopen eenige byblen in gemeyner talen, noch andere boecken inde selue talen, tracterende van twijffelachtige materien int gelooue, dan den ghenen die schriftelijcken oirlof sullen hebben, de selue te mogen houden, naeden regule van t'voirseyde heylich concilium van Trente. Ende voirts te obserueren alle de ordinantien gepubliceert ende te publiceren op t'stuck vander religie. Ende besundere punctuelijcken te onderhouden, t'gene dat by t'voirseyde concilium van Trente, ende den appendicem daerby gevuecht, gestatueert is, ende oick by dese ordinancie, ende andere dese materie aengaende, gemaect ende alnoch te maken.
XXVIII.
Dat geen coopman, librarier oft boeckvercooper, noch yemant anders, en sal mogen open doen die coffers, packen oft balen van boecken, van buyten in onse voirseyde landen van herwertsouere gebrocht zijnde, zonder dat (nae vuytwijsen der voirseyder ordinancie vander religie) aldaer iegenwoirdich zy, yemant vande commissarisen oft visitateurs daertoe genomineert byden Bisscop oft inquisiteur, volgende t'voirseyde heylich concilium van Trente, mit eenen printer, librarier oft boeckvercooper, oft by gebreke vande selue, andere, hebbende betere kennisse van boecken. Ende sal de selue visitateur ende zijn adioinct gehouden wesen den inuentarijs vande selue boecken te ouersien, ende hebbende dien gecollationneert mette voirseyde boecken (op dat daerinne geen andere en commen niet begrepen wesende inden voirseyden inuen-
Chapter 1 Page 13
tarijs) sal hy den seluen inuentarijs onderteeckenen, exprimerende de maent, dach, iaer ende plaetse vande printinge, indien de boecken niet verboden en zijn. Sonder dat van noode zy, elck der voirseyder boecken besundere te onderteyckenen. Ende ingeualle zy onder de selue boecken eenige vinden die gemaect ende gecomposeert zijn by eenigen suspecten autheur, oft vanden welcken sy geen kennisse en hebben, ende datmen daeromme den seluen boeck soude moeten examineren, de voirseyde examinateur sal den coopman oft librarier oft boeckvercooper beuelen, zulcken boeck niet te coope te stellen, ende sal dien behouden, leggende den seluen in een openbaere plaetse, ter tijt toe, dat daervan een exemplaris gesien zy by hem, oft anderen commissaris, oft eenich geleert personnaige, ende en sal daervoiren geenen salaris nemen.
XXIX.
Dat niemant hem veruoirderen en sal te bringen oft doen bringen, vueren oft doen vueren in onse voirseyde landen van herwertsouere, eenige boecken, buyten de selue landen geprint wesende. Sonder dat hy alvoiren de selue geexhibeert hebbe den commissaris, om te visiteren, commende inde eerste stadt, daer den voirseyden commissaris wesen sal. Inder vuegen, dat in allen geualle de selue gevisiteert ende onderteyckent zyn byden voorseyden visitateur, binnen vijfthien dagen nae dat hy aldaer gecommen sal wesen, voir ende aleer hy de selue onder hem sal mogen houden oft thoenen, leenen, verhandelen oft yemant anders geuen, op verbuerte ende confiscatie vande voirseyde boecken, ende arbitrale correctie, al en warende selue niet verboden oft gereprobeert. Ende indien de selue verboden ende gereprobeert waren, op de pene inde voirseyde ordinancie vander religie begrepen.
XXX.
Dat de librariers, boeckvercoopers oft vremde coopluyden, coopende eenige boecken van coopluyden oft librariers van Antwerpen, om die tot Loeuen, oft elders in onse voorseyde landen van herwertsouere, te vueren oft seynden, gehouden sellen wesen een rolle ende inuentaris te maken vande boecken by hen alsoe gecocht, byden coopman oft librarier vercooper onderteyckent, inhoudende certificatie, die boecken inde voirseyde rolle geroert, vercocht te hebben, ende dat de selue t'Antwerpen gevisiteert zijn geweest, welcken coopman, willende die noch eens elders vercoopen, en sal niet gehouden wesen die boecken inde voirseyde rolle begre-
Chapter 1 Page 14
pen, andermael te doen visiteren, maer sal alleenlijcken doen visiteren die andere inde voirseyde rolle niet begrepen, ende die niet gevisiteert en zijn geweest als voiren.
XXXI.
Dat alle commissarissen, visitateurs, printers, correcteurs, oft lesers, werckluyden van printerije, librariers, boeckvercoopers, oft boeckbinders, ende elck van hen, gehouden sullen wesen onder hen te hebben copie van dese onse ordinancie, mitgaders vande puncten voirscreuen, geprint in vlaemscher ende walscher talen. Op dat niemant daervan ignorantie en pretendere.
XXXII.
Ende aengaende de schoelmeesters, oft eenige andere die kinderen oft iongers leerende zijn, hebben wy geordineert ende gestatueert, ordineren ende statueren voir edict ende gebot prouisionnael by desen, die puncten ende articlen hiernae volgende. Ende dat bouen t'gene des byder voirseyder ordinantie vander religie deshaluen gestatueert ende geordineert is.
XXXIII.
Ende inden eersten, dat de ghene die vuyt crachte vande ordinancie voorscreuen gecommitteert ende gestelt sullen wesen, totter approbatie ende admissie vande meefters oft meesterssen van scholen, sullen vande selue solempnelen eedt nemen, dat zij gheene gereprobeerde oft suspecte boecken noch anderssins schandeleux wesende, en sullen leeren oft voirlesen.
XXXIIII.
Dat vande approbatie ende admisse voirscreuen, mitgaders vanden eedt by hen gedaen, zy den seluen geuen sullen eenich bescheyt by gescrifte, om hen daermede te behelpen ende verantwoirden, als zy desversocht sullen zijn, waervan de voirseyde commissarisen oick register houden sullen. Ende en sullen voir de voorscreuen admissie, certificatie oft registrature niet mogen nemen oft eysschen vande voirseyde meesters oft meesterssen, noch oick vande scholieren de voirseyde scholen frequenterende.
XXXV.
Dat de vaders, moeders, voechden, momboers oft andere last van iongers hebbende, ende de selue seyndende inde scholen van
Chapter 1 Page 15
meesters oft meesterssen niet geapprobeert zijnde, zoe voirseyt is, arbitralijcken gecorrigeert sullen worden, nae den eysch vander zaken.
XXXVI.
Ende in abominatie ende detestatie vande conuenticlen ende onbehoirlijcke vergaderingen van alle secten ende gereprobeerde leeringen ende printingen van valsche leeringen ende heresijen, der eeren Gods ende der gemeyne weluaert zoe schadelijck wesende. Willen ende ordineren wy, dat de huysen inde welcke men gepredickt oft onderwesen sal hebben eenige valsche leeringen, herdoopt oft eenige andere exercitie van secten, oft daermen eenige boecken geprint sal hebben, inhoudende valsche ende gereprobeerde leeringe, afgeworpen ende totter eerden toe geruyneert sullen worden, sonder vuytstel oft dissimulatie, zoe verre zulcke huysen den delincquanten ende mesdadigen toebehooren, oft dat t'selue gedaen hadde geweest mit wete, wille ende consente vanden proprietaris oft rentier, zonder de selue huysen daernae wederom te mogen optimmeren, Ten ware by onsen expressen oirloue ende consente.
Ontbieden daeromme ende beuelen den voirnoemde hooft President ende luyden van onsen secreten rade, President ende luyden van onsen grooten rade, Cancelier ende luyden van onsen rade in Brabant, Stadtholder, President ende luyden van onsen rade tot Luxemborch, Stadtholder Cantzler ende luyden van onsen rade in Gelderlant, Stadtholder van Limborch, Valckenborch, Daelhem, ende ande onsen landen van Ouermaze, Gouuerneur Presidenten ende luyden van onse raden in Vlaendren ende Artois, Grootbailliu van Henegouwe ende luyden van onsen rade te Bergen in Henegouwe, Stadthouder President ende luyden van onsen rade in Hollant, Stadthouder President ende luyden van onsen rade te Namen, Stadthouder President ende luyden van onsen rade in Vrieslant, Stadthouder President ende luyden van onsen rade in Ouerijssel, Lieutenant tot Groeningen, Stadthouder President ende luyden van onsen rade t'Utrecht, Gouuerneur van Rijssele, Douay ende Orchies, onsen Preuoeft van Valenchijne, Bailliu van Dornicke, Rentmeesters van Bewest ende Beoisterschelt in Zeelant, Schoutet van Mechelen. Ende allen anderen onsen rechteren, iusticieren ende officieren, ende dien van onsen vasallen dien
Chapter 1 Page 16
dit aengaen sal, huere Stedehouders ende elcken van hen besundere zoe hem toebehoiren zal, dat zy dese onse ieghenwoirdige ordinantie, statuyt, edict ende gebot, terstont doen vuytroepen ende publiceren elck int zijne, inde steden, vlecken ende limiten van zijnder iurisdictie respectiuelijck, daermen gewoenlijck is vuytroepingen ende publicatien te doene. Op dat niemant daervan ignorantie en soude mogen pretenderen. Ende voirts de selue ordinantie doen onderhouden ende obserueren, in alle ende eeniegelijcke huere puncten ende artickelen nae huere vorme ende inhouden. Procederende ende doende procederen tegens de ouertreders ende ongehoirsaeme by executie vande penen bouen geroert, sonder eenige gratie, gunste, verdrach oft dissimulatie. Des te doene, mits diesser aencleeft, geuen wy hen, mitgaders den commissarissen, visitateurs, examinateurs ende hooftprinter voirschreuen, ende elcken van hen, volcommen macht, auctoriteyt ende zunderling beuel. Ontbieden ende beuelen eeneniegelijcken, dat zy hen t'selue doende, ernstelijcken verstaen ende obedieren. Want ons alsoe gelieft. Des t'oirconden hebben wy onsen zegel hieraen doen hangen. Gegeuen in onser Stadt van Bruessele den xix. dach van Meye, int iaer ons Heeren duysent vijfhondert t'zeuentich. Van onsen rijcken, te wetene van Spaenguyen, Sicillien, etc. t'xve ende van Napels t'xvije.
By den Coninck
In zijnen Rade.
D'Ouerloepe.
Transcription by: Stef van Gompel
Source: Koninklijke Bibliotheek, KW 1704 C 55
Citation:
Ordinance concerning Printers, Booksellers and School masters, Brussels (1570), Primary Sources on Copyright (1450-1900), eds L. Bently & M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org
Back | Record | Images | No Commentaries
Translation only | Transcription only | Show all | Bundled images as pdf
16 transcripted pages
Chapter 1 Page 1
Ordinancie/Statuyt ende gebot prouisionnael onss Heeren des Conincx, Aengaende de Printers, Boeckvercoopers ende Schoelmeesters
Met gratie ende preuilegie
Geprint in de Princelijcke Stadt van Bruessele, by my Michiel van Hamont, geswooren Boecprinter, woonende inde Dongelmerct oft onder het Stadthuys.
D.M.Lxx.
Chapter 1 Page 2
COPIE DV PREVILEGE
Svr la requeste presentee au Roy nostre Sire, en son priue Conseil par Michiel de Hamont, lmprimeur jure resident a Bruxelles, Afin de pouoir seul imprimer, & vendre, les lettres patentes d'ordonnance & edict de sa Maieste, sur le faict & exercice de l'imprimerye & des Escolles, en date du xixe. jour de ce present mois de May. Sa maieste veullant que son intention soit cogneue par tout entre ses subiectz depardeca: Afin que nul n'en puist pretendre ignorance. Inclinant fauorablement a la requeste dudict Michiel de Hamont, luy a consenti & accorde, consent & accorde par cestes: Quil puist & pourra seul imprimer ou faire imprimer les dictes lettres d'edict & ordonnance, en telle langue quelles seront publiees: Et les vendre & distribuer en & par tout ses pays de pardeca. Interdisant & deffendant sadicte Maieste a tous autres Imprimeurs, de imiter ne faire semblable impression, A paine de correction & amende arbitraire. Faict audict Bruxelles le vingtsixiesme jour de May Anno xve.soixantedix.
I. de Langhe
Chapter 1 Page 3
Philips byder gratie Gods, Coninck van Castillien, van Leon, van Arragon, van Nauarre, van Napels, van Sicilien, van Maillorcke, van Sardeyne, vanden eylanden, Indien, ende vasten lande der zee Occeane, Eertz-Hertoge van Oistenrijcke, Hertoge van Bourgoingnen, van Lothrijck, van Brabant, van Lymborch, van Luxemborch, van Gelre, ende van Melanen, Graue van Habsborch, van Vlaendren, van Artois, van Bourgoignen palsgraue, ende Van Henegouwe, van Hollant, van Zeelant, van Namen ende van Zuytphen, Prince van Zwaue, Maregraue des Heylick rijck, Heere Van Vrieslant, van Salins, Van Mechelen, vande stadt, steden ende landen van Utrecht, Oueryssel ende Groeninge, Ende Dominateur in Asie ende in Affrijcke. Allen den ghenen die dese iegenwoirdige zien sullen Saluyt. Al eest zoe, dat wijlen hoochlofflijcker gedachten die Keyser Kaerle, die vijffte des naems, onse lieue heere ende vader (wiens ziele God genadich zy) ende wy, by verscheyden ordinancien, placcaten, ediften ende geboden, zunderlinge byde ordinancie hiervoirmaels gepubliceert op t'stuck vander religie, by ons geconfirmeert int iaer xve.zessenvijfftich, versien hebben, op den regel, orden ende conduyte, die de printers, bouckvercoopers ende schoelmeefters souden moeten houden ende obserueren. Des nochtans nietiegenstaende, eenige valsche ende quade geesten, hebben daerinne diuersche frauden ende abuysen gecommitteert. Ende is al kenlijck ende notoir, dat die secten, dwalingen ende heresijen, dese voirledene iaeren, in onse landen van herwertsouere gepulluleert, gewassen ende verspraeyt, meest gesproten syn deur die ongeregeltheyt vande voirseyde printers, boeckvercoopers, ende schoelmeesters, alsoe zy geprint, gedruct, vercocht ende den iongers geleert hebben, heretijcke ende gereprobeerde boecken. Mitswelcken wy van noode beuonden hebben van nieuws daerinne te versiene, ende voirden toecommenden tijt eenen scerperen ende particulieren regel ende orden te stellen, ende besundere op t'stuck vande printerije. Op dat die druckers ende printers, niet alleenlijcken geen dingen en drucken oft printen, die tegens de catholijcksche religie ende gelooue, ende de Roemsche kercke souden wesen: Maer oick niet en printen eenige dingen, daerdeur die goede manieren gecorrumpeert souden mogen werden. Oft dat zy by onachtsaemheyt, onwetentheyt, mishandelinge oft maluersatie in huere con-
Chapter 1 Page 4
ste ende stijl niet misbruycken, ende der gemeyne weluaert geen schaede toe en bringen, als voiren.
SOE EEST, dat wy de zaeken voirscreuen ouergemerct. Hebben by deliberatie van onsen zeer lieuen ende seer beminden neue, ridder van onser orden, Stadthouder, gouuerneur ende capiteyn generael van onse voirseyde landen van herwertsouere, die Hertoge van Alue, Marquis van Coria etc. Van nieuws geordineert ende gestatueert. Ordineren ende statueren by desen voir edict ende gebot prouisionnael, die puncten ende articlen hier nae bescreuen. Ende dit bouen t'gene des daerinne by ons hiervoirmaels geordineert is geweest, ende lestmael by t'heylich concilium generael binnen der Stadt van Trente gehouden, T'welck wy willen, verstaen ende beuelen scerpelijcken onderhouden ende geobserueert te worden.
I.
Eerst, Alsoe in eene soe principale conste gelijck die printgerije is, waervuyt zoe veel goets oft quaets der gemeynten, ende zunderlinge der religien toecommen mach, zeker regel ende orden behoirt te wesen, ende oock een getrouw persoen vander seluer conste oft stijl, die d'eerste plaetse ende particuliere toesicht ende superintendencie hebbe ouer die andere. Hebben wy geordineert ende ordineren, dat deur onse auctoriteyt, ende by onse opene brieffuen van commissie gecreeert, geinstitueert ende gestelt sal worden, een Prototypographus oft Hooftprinter, om den principalen last ende superintendencie te hebben op t'stuck vande voirseyde printerije, die auctoriteyt ende macht sal hebben, om de meesters ende werckluyden vande printerije van onse voirseyde landen van herwertsouere te examineren ende approberen. Ende sal den seluen, ende elcken van dien, geuen brieffuen van nun nutheyt ende bequaemheyt, volgende hun faculteyt. Op welcke briefuen, sullen naederhandt moeten versocht worden aen ons, oft onsen voirseyden stadthouder ende gouuerneur generael van herwertsouere, briefuen van confirmatie ende approbatie.
II.
Ende om totter voirseyder examinatie te commen, de ghene die willen oft pretenderen sullen ontfangen te worden tot meesters ende hoofden vande printerije ende exercitie vande voirseyde
Chapter 1 Page 5
conste, stijl ende ambacht van drucken oft printen, sullen gehouden wesen te exhiberen ende overleueren certificatie vanden Bisschop, vicarijs oft inquisiteur van hun bisdom oft diocese, hoe dat zy hen gedragen hebben in t'stuck vander religie, mitgaders vande wethouders oft magistraet vander plaetsen van hun woenstede oft residentie, van hun goet leuen, naem ende fame. Ende om de selue examinatie te doene, sal de voirseyde prototypographus oft hooftprinter mogen kiesen, ende met hem nemen, een oft twee vande meest geapprobeerde inden ambachte, mi eenen notaris, de welcke die briefuen van examinatie vande voorseyde meesters oft hoofden vande printerije oft druckerije, maken ende expedieren sal. Welcke briefuen de voirseyde Prototypographus oft hooftprinter gehouden zal wesen te zeynden aen ons, oft onsen voirseyden Stadthouder ende gouuerneur generael van herwertsouere, mit attestatie van hun nutheyt ende sufficientie op t'stuck van huere voirseyde conste, stijl ende ambacht. Om voirts daerop te vercrijgen onse briefuen van commissie ende confirmatie, mit last van eedt te doene, zoe hiernae geseyt sal worden.
III.
Ende aengaende de werckluyden ende medegesellen van huere voirseyde conste, stijl ende ambacht, mitgaders de treckers ende de ghene die de letteren stellen ende vergaderen, de selue sullen insgelijck gehouden worden t'exhiberen ende ouerleueren certificatie vanden bisschop, vicarijs oft inquisiteur van hun bisdom oft diocese, ende oick vande wethouders oft magistraet vander plaetsen van hun wonstede oft residentie, inder vuegen ende manieren als voiren. Waervan de voorseyde Prototypographus oft hooftprinter, hen sal doen expedieren briefuen van examinatie ende approbatie, mit last den behoirlijcken eedt te doene in handen vanden officier vander plaetsen van hun voirseyde residentie. Ende dat binnen drije dagen nae dat zy by hem gecommen sullen zyn, Op pene dat hy voir den resterenden tijt dat de selue aldaer t'zijnder occasien langer opgehouden sullen zyn, gehouden sal wesen hueren cost ende de schade die zy geleden sullen hebben, hun te betalen, tot arbiterschepe vanden rechter.
IIII.
Dat geen printer in zijn huys sal mogen nemen oft hebben eenige Ieerkinderen oft knechten, sonder t'selue eerst te laten weten den
Chapter 1 Page 6
hooftprinter, de welcke in zijnen boeck oft register stellen sal den naem, landt ende vrienden vande voirseyde Ieerkinderen oft knechten, sonder daeromme eenich recht te nemen.
V.
Dat egeen werckman sal mogen wercken, oft eenigen sallaris oft dachhuyre winnen van meesterprinters, sonder eerst te hebben oirloff ende consent vanden ghenen die hem syn conste geleert sal hebben, oft vanden hooftprinter, indien hy t'selfde zonder redelijcke oirzake weygerde, mitgaders die examinatie ende particulieren brief, daerby hy tot zyn ambacht, oft in eenich deel vanden seluen, geapprobeert is byde voirseyde hooftprinter, sonder oick daeromme eenich recht te nemen, ten zy vande persoenen voirscreuen, ende inder manieren als voiren, te wetene op t'stuck vanden ghenen die de letteren vergaderen oft trecken. Ende sal gehouden wesen te stellen in zijn voirseyde register, alle de ghene die hy alsoe geexamineert ende geapprobeert sal hebben. Oick zoe wye in zijn printerije nemen oft houden zal eenigen werckman, die van zijnen meester geen oirloff vercregen en heeft, ende geexamineert zy, sal verbueren een boete, ten arbiterscepe vanden voirseyden hooftprinter.
VI.
Die commissarisen gedeputeert wesende totte examinatie ende approbatie vande printerijen, sullen examineren de nutheyt ende bequaemheyt vande correcteurs oft lesers vande selue printers, nemende certificatie van hun geboerte ende vrienden, mitgaders vander plaetsen daer zy gestudeert sullen hebben, oick vande opinie ende fame, die zy hebben van eerlijcke luyden, getrouwe ende catholijck te zijne. Welcke certificatie, mitgaders die approbatie vanden commissarijs, gegeuen sal worden in bewaernisse vanden voirseyden hooftprinter, ende sal den correcteur oft leser geexamineert worden op t'stuck vande talen, die hy sal willen corrigeren.
VII.
De voirseyde hooftprinter sal hebbeh voir de voirseyde examinatie vanden meesters, hoofden ende huere medegesellen
Chapter 1 Page 7
inden seluen ambachte, treckers, ende de ghene die de letteren stellen ende vergaederen, zulck recht, als hem daervoiren getaxeert sal worden. Maer vande werckluyden, en sullen geen recht hebben, noch de voirseyde hooftprinter, noch andere, dan alleenlijcken de Notarijs, die zijn recht hebben sal voir t'gescrifte, zulck als hem oick daervoiren getaxeert sal worden.
VIII
Welcke hooftprinter, gehouden wordt te hebben ende maken eenen boeck oft register, inden welcken hy scrijuen sal die namen van alle de meesters vanden voorseyden ambachte, ende elcken van hen, annoterende t'landt ende plaetse daer die geboren zijn, ende aldaer zy huere residentie oft woenstede ende winckel houden, mitgaders die qualiteyt van hun persoenen. Alles op datmen t'selue weten mach, om te tracteren ende versien tot t'gene dat dien aengaende foude mogen toecommen.
IX.
In welcken boeck oft register, sal insgelijck noticie gehouden worden vande boecken die elck vande voirseyde printers drucken sal, mitten dage ende iare dat de selue begonst ende voleyndt sullen zijn. Mitzwelcken egeen printer en sal mogen beginnen eenigen boeck te drucken oft printen, sonder aluoiren den voirseyden hooftprinter gethoent te hebben t'consent, octroy oft preuilegie dat hy heeft, om t'selue te mogen doene, ende besundere die approbatie, de welcke t'voirseyde preuilegie sal moeten voirgaen, thoenende oick het originael vanden boeck die hy sal willen printen, op dat de voirseyde hooftprinter zien mach oft den seluen boeck is, die inde approbatie ende preuilegie voirscreuen vermelt is, om dien te onderteyckenen ende registreren inden voirseyden boeck oft register. Weluerstaende dat t'selfde stadtgrijpen sal aengaende de boecken nieuwelincx gemaect, gecomposeert oft gegloseert, ende anderssins niet, noch insgelijcx van onse placcaten ende ordinancien, die wy nu doen, oft voirtaen sullen laten publiceren.
X.
Ende op datmen soude mogen weten den dach, dat eenigen boeck begonst ende voleyndt sal wesen te printen, de printer sal gehouden zijn, ouer te geuen ende exhiberen den voirseyden hooftprinter, d'eerste ende leste blat vanden boeck, die hy sal willen printen.
Chapter 1 Page 8
XI.
Dat elcke werckstadt oft winckel vande printerije dragen sal den naem van eenen persoen alleene, die daer toe geadmitteert sal zijn, die oick van alles verantwoirden sal, nae vuytwijsen van t'gene des byde ordinancien ende placcaten gepubliceert op t'stuck vander religie geordineert is, alwaert zoe, dat inde selue werckstadt oft winckel veel medegesellen paert ende deel hadden.
XII.
Dat de examinateurs van boecken, zoewel vande ghene die van buyten gebrocht sullen wesen geprint oft gedruct, als de ghene die geexhibeert ende ouergeleuert sullen zijn, om in onse voirseyde landen van herwertsouere geprint oft gedruct te worden, sullen den voirseyden hooftprinter significeren ende de wete doen vanden boeck die zy geexamineert sullen hebben, weder zy den seluen geapprobeert hebben oft niet, op dat hy in zijn Register opscrijue den naem vanden Autheur vanden seluen boeck, mit de sentencie oft censure vanden examinateur.
XIII.
Dat egeen printer eenigen boeck sal mogen printen, daerom een ander previlegie vercregen sal hebben, binnen drije maenden nae dat den dach van t'previlegie geexpireet sal zijn, op dat vanden seluen boeck (zulcx geeyscht wesende) nieuwe printinge gemaect soude worden, oft andere ende betere dan de eerste, by advijse ende approbatie vanden voirseyden hooftprinter. Op verbuerte vande voirseyde boecken, voir de ghene die ter contrarie doen soude.
XIIII.
Dat de werckman, vuytgaende vander plaetsen daer by gewoen is te wercken, zijne absentie den voirseyden hooftprinter sal laten weten, oft den ghenen die voir den seluen inde voirseyde plaetse gestelt sal wesen, die daeraf de wete doen sal, om in t'voirseyde register noticie daervan gehouden te worden. Ende ter voirseyder plaetsen wederkeerende, sal gehouden zijn duechdelijcke certificatie te bringen, waer ende waerinne hy gevaceert sal hebben, ende en zal in geene printerije mogen wercken, tot dat hy de voirseyde hooftprinter oft anderen byden seluen gedeputeert, gepresenteert sal wesen, mit exhibitie ende ouerleueringe vande certificatie voirscreuen.
XV.
Dat niemant eenigen boeck int geheel oft deel sal mogen drucken oft printen, zonder te onderhouden alle de puncten ende
Chapter 1 Page 9
articlen voirscreuen, ende elcken van dien besundere. Op pene, boete ende correctie arbitrale, bouen de verbuerte ende confiscatie vande voirseyde geprinte boecken.
XVI.
Alle welcke puncten ende articlen, ende elcken van dien, willen ende ordineren wy scerpelijcken geobserueert ende onderhouden te worden, zonder eenich verdrach, gunste, exceptie oft dissimulatie. Op pene, boete, correctie ende confiscatie voirscreuen. Welcke pene, boete ende confiscatie bekeert ende geappliceert sal wesen, d'een derdendeel t'onsen proffijte, d'ander derdendeel tot proffijte vanden aenbringer, ende t'derde derdendeel tot proffijte vanden officier, die d'executie daervan doen zal.
XVII.
D'examinatie ende approbatie vanden boeck oft scriftuere die gedruct ende geprint sal worden, eerst geteeckent zijnde byden autheur, sal gedaen worden byden Bisscop oft anderen, by hem daertoe gestelt, ende den inquisiteur. Ende sal voirts byden seluen ondergescreuen worden, volgende t'gene dat by t'voirseyde heylich concilium van Trente geordineert is geweest, mit attestatie oft t'selfde goet is, ende geen dwalinge oft schandael inhoudt, oft andere zake die eenichsins foude mogen offenseren.
XVIII.
Welcke commissarisen huere examinatie ende approbatie doen sullen, zonder vuytstel ende sonder salaris daeraff te nemen. Maer beroerende de boecken nieuwelincx gemaect, oft te voorschijne gebracht (die de voirseyde commissarisen mit aller vliet ende nersticheyt duersien ende visiteren sullen) sal deshaluen getaxeert ende gestelt worden zekeren salaris voir hun moeyte ende arbeyt, nae aduenant vanden tijt, dat zy daertoe verstaen ende vaceren sullen, Te wetene zekeren prijs byden blade, nae den tijt ende plaetse van huere residentie. Welcken tax gemaect sal worden byden voirseyden hooftprinter,om by alle de commissarisen vander seluer plaetsen naeghevolght te worden. Ende sal den seluen tax betaelt worden byden ghenen die den boeck sal doen printen, voir de declaratie vander approbatie oft reprobatie, t'zy den seluen geapprobeert worde, oft niet, ende dit in aensieninge vande moeyte ende aerbeyt die zy hebben sullen int lefen ende d'examinatie vanden voirseyden boeck.
Chapter 1 Page 10
XIX.
Ende naedien de printinge voleyndt sal wesen, sal de printer aleer hy daervan yet sal mogen vercoopen oft distribueren, den voirseyden commissarisen ouerleueren een vande geprinte boecken mitte originaele mynute, om mitte selue gecollationneert te worden, den welcke hen blijuen sal, gelijck byde voirseyde ordinantie, gepubliceert op t'stuck vander religie, breeder verhaelt is. Ende bouen dien, sullen de voirseyde commissarisen den voirseyden geprinten boeck, alsoe by hen gecollationneert, onderteyckenen, certificerende den seluen gecollationneert te hebben, ende beuonden concorrende mitte voirseyde originaele mynute, welcken boeck voirts gesonden sal worden aen ons, oft onsen voirseyden stadthouder ende gouuerneur generael van herwertsouere, oick voir ende aleer den seluen te mogen vercoopen oft distribueren, om getaxeert, ende tot zekeren redelijcken prijs gestelt te worden, by onsen lieuen ende getrouwen die hooft President ende luyden van onsen Secreten rade, daerop gehadt t'aduijs vanden voirseyden hooftprinter, oft van anderen persoen die hen goetduncken sal. Ende sal den seluen prijs gespecificeert worden, in d'eerste oft leste blat van elcken boeck.
XX.
Welcken boeck alsoe gecollationneert, onderteeckent ende getaxeert zijnde, sal gesoden worden aenden voirseyden hooftprinter, om dien te bewaeren ende in depost te leggen in eenige plaetse, daertoe van onsen wegen bewesen, ende sal den voirseyden boeck blijuen als originael, om vanden seluen collatie ende comprobatie gedaen te worden, als de zake zulcx vereysschen zal.
XXI.
De voirseyde commissarisen sullen dickmael de printingen visiteren, sonder den dach te verclaeren dat zy t'selfde sullen willen doen, om te besien t'gene desser geprint wordt, ende hoe de voirseyde ordinantien ende placcaten geobserueert worden.
XXII.
Sal insgelijcx de voirseyde hooftprinter selfz, alst hem goetduncken sal, de voirseyde visitatie mogen doen, op dat al t'selue des te secretelijcker gedaen worde. Ende op dat de werckluyden ende andere, des te meer zorge dragen hun debuoir daer inne te doene.
Chapter 1 Page 11
XXIII.
Gelijck debuoir sal oick gedaen worden byde officiers vander plaetsen, te twee reysen elcx t'siaers, ten minsten, ende telcker reysen, alst hen goetduncken sal.
XXIIII.
De voirseyde printers sullen gehouden wesen behoirlijcken eedt te doene in handen vanden Bisschop, officier oft andere, die by onse briefuen van octroye hen verleent, daertoe genoempt sal wesen, volgende t'gene des byde voirseyde ordinantie op t'stuck vander religie gestatueert is. Ende bouen den ordinarisen eedt, te obserueren ende onderhouden de puncten ende articlen inde selue ordinancie begrepen. Sullen oick eedt doen hen punctuelijcken te vuegen ende reguleren, nae vuytwijsen vande ordinantien ende placcaten gemaect ende te maken, zoewel op t'stuck vander religie, als vande printerije. Ende besundere, volgende t'gene dat by t'voirseyde heylich concilium van Trente, ende dese iegenwoirdige ordinantie, versien is, ende voirts hueren stijl ende ambacht wel ende getrouwelijck te exerceren, sonder bedroch oft argelist.
XXV.
Ende tot beter executie ende prouisie van t'gene des voirsey is, sullen alle printers moeten ouerbringen ende exhiberen in handen van onsen voirseyden stadthouder ende gouuerneur generael van herwertsouere, oft vanden ghenen die byden seluen daertoe gedeputeert sullen zijn, het consent ende macht die zy hebben by gescrifte, om den stijl ende ambacht van drucken ende printen te exerceren, binnen twintich daegen nae de publicatie van desen. Op dat zy van nieuws geexamineert, oirloff ende consent gegeuen mach worden, inder manieren als hierbouen geseyt is, den ghenen diemen beuinden sal behoiren te laten exerceren den stijl ende ambacht voirscreuen.
XXVI.
Ende aengaende de ghene die de vormen van beelden in coper oft in houdt snijden oft graueren, t'welck een ambacht op hem seluen is, gelijckende nochtas genoech t'stuck van printerije. Wy verstaen dat de censure oick stadtgrijpen sal, zoe verre alst hen aengaet, ende dat de vormen ende patroenen gevisiteert ende geapprobeert sullen worden, gelijck de reste vande voirseyde printerije.
Chapter 1 Page 12
XXVII.
Ende om dies te beter te versien opde abuysen die gecommitteert worden int vercoopen vande boecken, wy willen dat alle librariers ende boeckvercoopers, t'zy printers oft andere, wesende alvoiren daertoe geadmitteert by ons, oft onse raden vande landen, daer zy sullen willen woenen, ende boecken vercoopen, gelijck oick versien is byde ordinancie voirscreuen, insgelijcx eedt doen sullen in handen van dien vande voirseyden raden, dat zy gheen boecken bringen oft vueren, doen bringen oft vueren en sullen van buyten in onse voirseyde landen van herwertsouere, noch oick inde selue vercoopen, coopen oft van andere aenueerden. Ten zy dat de selue eertstmael gevisiteert, onderteeckent ende gecertificeert waeren byde commissarisen, dat die goet zijn, ende niet heretijck noch suspect. Noch oick vercoopen eenige byblen in gemeyner talen, noch andere boecken inde selue talen, tracterende van twijffelachtige materien int gelooue, dan den ghenen die schriftelijcken oirlof sullen hebben, de selue te mogen houden, naeden regule van t'voirseyde heylich concilium van Trente. Ende voirts te obserueren alle de ordinantien gepubliceert ende te publiceren op t'stuck vander religie. Ende besundere punctuelijcken te onderhouden, t'gene dat by t'voirseyde concilium van Trente, ende den appendicem daerby gevuecht, gestatueert is, ende oick by dese ordinancie, ende andere dese materie aengaende, gemaect ende alnoch te maken.
XXVIII.
Dat geen coopman, librarier oft boeckvercooper, noch yemant anders, en sal mogen open doen die coffers, packen oft balen van boecken, van buyten in onse voirseyde landen van herwertsouere gebrocht zijnde, zonder dat (nae vuytwijsen der voirseyder ordinancie vander religie) aldaer iegenwoirdich zy, yemant vande commissarisen oft visitateurs daertoe genomineert byden Bisscop oft inquisiteur, volgende t'voirseyde heylich concilium van Trente, mit eenen printer, librarier oft boeckvercooper, oft by gebreke vande selue, andere, hebbende betere kennisse van boecken. Ende sal de selue visitateur ende zijn adioinct gehouden wesen den inuentarijs vande selue boecken te ouersien, ende hebbende dien gecollationneert mette voirseyde boecken (op dat daerinne geen andere en commen niet begrepen wesende inden voirseyden inuen-
Chapter 1 Page 13
tarijs) sal hy den seluen inuentarijs onderteeckenen, exprimerende de maent, dach, iaer ende plaetse vande printinge, indien de boecken niet verboden en zijn. Sonder dat van noode zy, elck der voirseyder boecken besundere te onderteyckenen. Ende ingeualle zy onder de selue boecken eenige vinden die gemaect ende gecomposeert zijn by eenigen suspecten autheur, oft vanden welcken sy geen kennisse en hebben, ende datmen daeromme den seluen boeck soude moeten examineren, de voirseyde examinateur sal den coopman oft librarier oft boeckvercooper beuelen, zulcken boeck niet te coope te stellen, ende sal dien behouden, leggende den seluen in een openbaere plaetse, ter tijt toe, dat daervan een exemplaris gesien zy by hem, oft anderen commissaris, oft eenich geleert personnaige, ende en sal daervoiren geenen salaris nemen.
XXIX.
Dat niemant hem veruoirderen en sal te bringen oft doen bringen, vueren oft doen vueren in onse voirseyde landen van herwertsouere, eenige boecken, buyten de selue landen geprint wesende. Sonder dat hy alvoiren de selue geexhibeert hebbe den commissaris, om te visiteren, commende inde eerste stadt, daer den voirseyden commissaris wesen sal. Inder vuegen, dat in allen geualle de selue gevisiteert ende onderteyckent zyn byden voorseyden visitateur, binnen vijfthien dagen nae dat hy aldaer gecommen sal wesen, voir ende aleer hy de selue onder hem sal mogen houden oft thoenen, leenen, verhandelen oft yemant anders geuen, op verbuerte ende confiscatie vande voirseyde boecken, ende arbitrale correctie, al en warende selue niet verboden oft gereprobeert. Ende indien de selue verboden ende gereprobeert waren, op de pene inde voirseyde ordinancie vander religie begrepen.
XXX.
Dat de librariers, boeckvercoopers oft vremde coopluyden, coopende eenige boecken van coopluyden oft librariers van Antwerpen, om die tot Loeuen, oft elders in onse voorseyde landen van herwertsouere, te vueren oft seynden, gehouden sellen wesen een rolle ende inuentaris te maken vande boecken by hen alsoe gecocht, byden coopman oft librarier vercooper onderteyckent, inhoudende certificatie, die boecken inde voirseyde rolle geroert, vercocht te hebben, ende dat de selue t'Antwerpen gevisiteert zijn geweest, welcken coopman, willende die noch eens elders vercoopen, en sal niet gehouden wesen die boecken inde voirseyde rolle begre-
Chapter 1 Page 14
pen, andermael te doen visiteren, maer sal alleenlijcken doen visiteren die andere inde voirseyde rolle niet begrepen, ende die niet gevisiteert en zijn geweest als voiren.
XXXI.
Dat alle commissarissen, visitateurs, printers, correcteurs, oft lesers, werckluyden van printerije, librariers, boeckvercoopers, oft boeckbinders, ende elck van hen, gehouden sullen wesen onder hen te hebben copie van dese onse ordinancie, mitgaders vande puncten voirscreuen, geprint in vlaemscher ende walscher talen. Op dat niemant daervan ignorantie en pretendere.
XXXII.
Ende aengaende de schoelmeesters, oft eenige andere die kinderen oft iongers leerende zijn, hebben wy geordineert ende gestatueert, ordineren ende statueren voir edict ende gebot prouisionnael by desen, die puncten ende articlen hiernae volgende. Ende dat bouen t'gene des byder voirseyder ordinantie vander religie deshaluen gestatueert ende geordineert is.
XXXIII.
Ende inden eersten, dat de ghene die vuyt crachte vande ordinancie voorscreuen gecommitteert ende gestelt sullen wesen, totter approbatie ende admissie vande meefters oft meesterssen van scholen, sullen vande selue solempnelen eedt nemen, dat zij gheene gereprobeerde oft suspecte boecken noch anderssins schandeleux wesende, en sullen leeren oft voirlesen.
XXXIIII.
Dat vande approbatie ende admisse voirscreuen, mitgaders vanden eedt by hen gedaen, zy den seluen geuen sullen eenich bescheyt by gescrifte, om hen daermede te behelpen ende verantwoirden, als zy desversocht sullen zijn, waervan de voirseyde commissarisen oick register houden sullen. Ende en sullen voir de voorscreuen admissie, certificatie oft registrature niet mogen nemen oft eysschen vande voirseyde meesters oft meesterssen, noch oick vande scholieren de voirseyde scholen frequenterende.
XXXV.
Dat de vaders, moeders, voechden, momboers oft andere last van iongers hebbende, ende de selue seyndende inde scholen van
Chapter 1 Page 15
meesters oft meesterssen niet geapprobeert zijnde, zoe voirseyt is, arbitralijcken gecorrigeert sullen worden, nae den eysch vander zaken.
XXXVI.
Ende in abominatie ende detestatie vande conuenticlen ende onbehoirlijcke vergaderingen van alle secten ende gereprobeerde leeringen ende printingen van valsche leeringen ende heresijen, der eeren Gods ende der gemeyne weluaert zoe schadelijck wesende. Willen ende ordineren wy, dat de huysen inde welcke men gepredickt oft onderwesen sal hebben eenige valsche leeringen, herdoopt oft eenige andere exercitie van secten, oft daermen eenige boecken geprint sal hebben, inhoudende valsche ende gereprobeerde leeringe, afgeworpen ende totter eerden toe geruyneert sullen worden, sonder vuytstel oft dissimulatie, zoe verre zulcke huysen den delincquanten ende mesdadigen toebehooren, oft dat t'selue gedaen hadde geweest mit wete, wille ende consente vanden proprietaris oft rentier, zonder de selue huysen daernae wederom te mogen optimmeren, Ten ware by onsen expressen oirloue ende consente.
Ontbieden daeromme ende beuelen den voirnoemde hooft President ende luyden van onsen secreten rade, President ende luyden van onsen grooten rade, Cancelier ende luyden van onsen rade in Brabant, Stadtholder, President ende luyden van onsen rade tot Luxemborch, Stadtholder Cantzler ende luyden van onsen rade in Gelderlant, Stadtholder van Limborch, Valckenborch, Daelhem, ende ande onsen landen van Ouermaze, Gouuerneur Presidenten ende luyden van onse raden in Vlaendren ende Artois, Grootbailliu van Henegouwe ende luyden van onsen rade te Bergen in Henegouwe, Stadthouder President ende luyden van onsen rade in Hollant, Stadthouder President ende luyden van onsen rade te Namen, Stadthouder President ende luyden van onsen rade in Vrieslant, Stadthouder President ende luyden van onsen rade in Ouerijssel, Lieutenant tot Groeningen, Stadthouder President ende luyden van onsen rade t'Utrecht, Gouuerneur van Rijssele, Douay ende Orchies, onsen Preuoeft van Valenchijne, Bailliu van Dornicke, Rentmeesters van Bewest ende Beoisterschelt in Zeelant, Schoutet van Mechelen. Ende allen anderen onsen rechteren, iusticieren ende officieren, ende dien van onsen vasallen dien
Chapter 1 Page 16
dit aengaen sal, huere Stedehouders ende elcken van hen besundere zoe hem toebehoiren zal, dat zy dese onse ieghenwoirdige ordinantie, statuyt, edict ende gebot, terstont doen vuytroepen ende publiceren elck int zijne, inde steden, vlecken ende limiten van zijnder iurisdictie respectiuelijck, daermen gewoenlijck is vuytroepingen ende publicatien te doene. Op dat niemant daervan ignorantie en soude mogen pretenderen. Ende voirts de selue ordinantie doen onderhouden ende obserueren, in alle ende eeniegelijcke huere puncten ende artickelen nae huere vorme ende inhouden. Procederende ende doende procederen tegens de ouertreders ende ongehoirsaeme by executie vande penen bouen geroert, sonder eenige gratie, gunste, verdrach oft dissimulatie. Des te doene, mits diesser aencleeft, geuen wy hen, mitgaders den commissarissen, visitateurs, examinateurs ende hooftprinter voirschreuen, ende elcken van hen, volcommen macht, auctoriteyt ende zunderling beuel. Ontbieden ende beuelen eeneniegelijcken, dat zy hen t'selue doende, ernstelijcken verstaen ende obedieren. Want ons alsoe gelieft. Des t'oirconden hebben wy onsen zegel hieraen doen hangen. Gegeuen in onser Stadt van Bruessele den xix. dach van Meye, int iaer ons Heeren duysent vijfhondert t'zeuentich. Van onsen rijcken, te wetene van Spaenguyen, Sicillien, etc. t'xve ende van Napels t'xvije.
By den Coninck
In zijnen Rade.
D'Ouerloepe.
Transcription by: Stef van Gompel